Η φιλοξενία ήταν ένας σημαντικός θεσμός για τους αρχαίους Έλληνες, η υποδοχή δηλαδή, και η περιποίηση των ξένων, καθώς πίστευαν ιδιαίτερα στην ιδέα της φιλοξενίας. Tην θεωρούσαν ηθικό χρέος και ιερό κανόνα των θεών (προστάτης ο Ξένιος Ζευς).
Η λέξη φιλοξενία, ετυμολογήται από το φιλώ (= αγαπώ) + ξένος), και αναφέρεται στην φροντίδας ενός επισκέπτη - ξένου στην οικεία κάποιου. Στα αρχαία Ελληνικά, η έννοια ξένος είχε ιδιαίτερη βαρύτητα, λόγω της έμφασης πού δινόταν θεσμικά στη φιλοξενία, ιδίως σε ξένους που έρχονταν από άλλη πόλη ή χώρα (ανταλλαγή δώρων, θυσίες, δικαιώματα φιλοξενίας στους απογόνους). Έτσι δημιουργήθηκε και ο θεσμός τού προξένου, που ήταν περίπου ό,τι ο σημερινός πρέσβης, ιδιαίτερα ως προστάτης και βοηθός συμπατριωτών του, οι οποίοι βρίσκονταν ως ξένοι στην πόλη όπου ήταν πρόξενος.
Οι λέξεις, «φιλόξενος» και «ξενοδόκος» (ξενοδόχος), δήλωσαν τη στάση, την οποία τηρούσαν οι πρόγονοι μας απέναντι των ξένων. Η λέξη «φιλόξενος», δηλώνει την φιλική στάση και την τιμή στον ξένο, που οδηγεί αβίαστα στη φιλοξενία του. Η λέξη ξενοδόχος (ήδη ομηρική ως «ξεινοδόκος») δήλωνε αρχικά τη στάση απέναντι στον ξένο, την υποδοχή, και την αποδοχή του, η οποία κατέληγε στη φιλοξενία κατ’ οίκον. Αργότερα (στη μεσαιωνική περίοδο), η λέξη δηλώνει αυτόν που επαγγελματικά παρείχε φιλοξενία σε ξένους (κυρίως κατάλυμα και φαγητό), τον ιδιοκτήτη ξενοδοχείου. Και η λέξη ξενοδοχείος σήμανε στα αρχαία χρόνια «το πανδοχείο.
Όταν στην αρχαία Ελλάδα, εμφανιζόταν ένας «ξένος- επισκέπτης», ο «σπιτονοικοκύρης» του σπιτιού τον πλησίαζε, τον χαιρετούσε εγκάρδια, και τον προσκαλούσε σε δείπνο προς τιμή του. Η πρόσκληση λεγόταν « επί ξένια καλείν», και η αποδοχή ενός ξένου για φιλοξενία λεγόταν « εστιάν » ή «ξενίζειν».
Στη φωτογραφία ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Belle Helene», στις Μυκήνες το 1954 Αγαμέμνων Ντάσσης, και η κόρη του Παναγούλα ποζάρουν απέναντι από το φακό του Robert McCabe. Πρόκειται για σπίτι, το οποίο που έγινε ξενοδοχείο ύστερα από την παρότρυνση του Ερρίκου Σλήμαν. Διακρίνεται, πάνω από την πόρτα, η Ομηρική επιγραφή : «Χαίρε, ξεΐνε, παρ' αμμι φιλησεαι» (Καλώς ήλθες ξένε, πλησίον μας θα φιλοξενηθείς).
Τα στάδια της φιλοξενίας ήταν :
1. Ο «ξενιστής» υποδεχόταν τον ξένο, τον προσφωνούσε και με θερμή χειραψία τον προσκαλούσε σε φιλοξενία. Ύστερα φρόντιζε να τακτοποιηθούν το κοντάρι του ξένου , τα άλογα , το άρμα, και ό, τι άλλο είχε ( ο ξένος ).
2. Ακολουθούσε το λουτρό, όπου οι δούλες έλουζαν τον ξένο, τον άλειβαν με λάδι και τον έντυναν με καθαρά ρούχα.
3. Ο ξενιστής φρόντιζε για το δείπνο με τιμώμενο τον ξένο. Του παραχωρούσε τιμητική θέση για να καθίσει, πριν το φαγητό οι δούλες του έφερναν νερό για να πλυθεί και τέλος του πρόσφεραν μια εκλεκτή μερίδα φαγητού και ποτού.
4. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο ξενιστής οργάνωνε μια επίσημη υποδοχή προς τιμή του ξένου με αθλητικούς αγώνες.
5. Ο ξενιστής ρωτούσε τον ξένο ποιος είναι , από πού έρχεται, ποιος είναι ο σκοπός της επίσκεψής του και ακολουθούσε συζήτηση
6. Ο ξένος μπορούσε να φιλοξενηθεί για όσες μέρες ήθελε.
7. Ο ξενιστής προσέφερε δώρα στον ξένο λίγο πριν φύγει. Έτσι γίνονταν φίλοι μετά από αυτή τη φιλοξενία.
Οι ηθικές υποχρεώσεις της φιλοξενίας ήταν:
1. Να προσφέρεται σε κάθε περαστικό, ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, την οικονομική του κατάσταση ή την πολιτική του θέση.
2. Να αντιμετωπίζονται όλοι οι ξένοι με τον ίδιο σεβασμό.
3. Να μην σηκώσουν ποτέ όπλα ο ένας εναντίον του άλλου. Η υποχρέωση αυτή δέσμευε και τους απογόνους τους.
Οι υλικές υποχρεώσεις της φιλοξενίας ήταν:
1. Να αποδεχτούν και να περιποιηθούν τον ξένο.
2. Να του προσφέρουν γεύμα.
3. Να του προσφέρουν λουτρό και ύπνο.
4. Να τον αποχαιρετίσουν με ευχές και δώρα.
Στον Ιερό λόφο της Ακρόπολης στην Αθήνα, αλλά και αλλού ανά την αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν δημόσιοι κοιτώνες, με κύριο σκοπό την ανάπαυση των επισκεπτών, ξενώνες και πανδοχείο για δωρεάν διαμονή των προσκυνητών. Τέλος, το πρώτο (ανακαλυφθέν) ελληνικό πανδοχείο χρονολογείται τον 5ο π.Χ. αιώνα, στις Πλαταιές Βοιωτίας. Η χωροθέτηση του και η δυναμικότητα του ανερχόταν σε εκατόν πενήντα δωμάτια, κατανεμημένα σε δύο επίπεδα.
Η λέξη τουρισμός, η οποία χρησιμοποείται διεθνώς σήμερα για να περιγράψει τον «ξένο», επισκέπτη ο οποίος περιηγήται, προέρχεται από την Ελληνική λέξη τόρνος, από την οποία προέρχεται η λατινική tornus, και το ρήμα tornare, και στη συνέχεια τις γαλλικές tour λέξεις, tourisme, tourne, tournoi, οι οποίες υιοθετήθηκαν αργότερα από την αγγλική, και τις υπόλοιπες γλώσσες του κόσμου. Εν ολίγοις, η λέξη τόρνος (=κύκλος, περιφέρεια) είναι η γεννήτωρ της παγκόσμιας έννοιας του τουρισμού, ξεκινώντας με το tour (τουρ), που σημαίνει γύρος, περιοδεία.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΣ
