Δήλος – Η ιερή πατρίδα του Απόλλωνα

Δεν είναι διάσημη όπως η Σαντορίνη ούτε εύφορη όπως η Κρήτη. Δεν σφύζει από ζωή τα καλοκαίρια όπως η Κρήτη και η Κέρκυρα και κάποτε, λέει ο μύθος, δεν ήταν καν κανονικό νησί. Ήταν η «Άδηλος νήσος», το νησί που δεν φαινόταν, επειδή έπλεε πότε εδώ και πότε εκεί τριγυρνώντας μέσα στο Αιγαίο. Κι αν γλίτωσε από αυτή τη μοίρα και απέκτησε όνομα ένδοξο, το οφείλει σε μία από τις πολλές αταξίες του βασιλιά των θεών.Ο Δίας ερωτεύτηκε την θεά Λητώ και αποτέλεσμα του έρωτα αυτού ήταν μία επεισοδιακή εγκυμοσύνη κι ένας επώδυνος τοκετός που κράτησε εννέα μέρες. Όταν ήρθε η ώρα της γέννας, η Ήρα έκανε ό, τι μπορούσε ώστε να μην βρει η Λητώ τόπο να γεννήσει. Όπου πήγαινε την έδιωχναν από φόβο για τα αντίποινα της Ήρας. Ο Δίας τότε παρακάλεσε τον αδελφό του, Ποσειδώνα, να παραχωρήσει το πλωτό νησί που είχε στην κατοχή του και το οποίο ονομαζόταν τότε Αστερία και Ορτυγία. Σε αντάλλαγμα του έδωσε την Καλαβρία. Ο Ποσειδών τοποθέτησε τον περιφερόμενο βράχο στο κέντρο του Αιγαίου και το σταθεροποίησε με τέσσερεις διαμαντένιες αλυσίδες και από «άδηλος» η νήσος έγινε «Δήλος», δηλαδή φανερή, ενώ τα νησιά που αγκαλιάζουν κυκλικά τη Δήλο ονομάστηκαν Κυκλάδες.

Από τότε η Δήλος έμεινε σταθερή και δεν κινήθηκε ξανά, εκτός από μία φορά. Όταν ο Δάτης, ο αρχιστράτηγος του Αρταφέρνη, πήγαινε να επιτεθεί στην Ελλάδα, όχι μόνο δεν πείραξε τη Δήλο, αλλά θυμίασε στον ναό του Δηλίου Απόλλωνα τριακόσια τάλαντα λιβάνι! Τότε μόνο σείστηκε το νησί για μία και μόνη φορά. Όλες αυτές οι ιστορίες για το νησί που κινείται, οφείλονται στις συχνές σεισμικές δονήσεις, λέει ο Παυσανίας. Στην εποχή του, ένα μέρος του νησιού ονομαζόταν «Τρέμων».

Σε αυτό λοιπόν το νησί, στην ιερή του λίμνη, κάτω από έναν φοίνικα η κυνηγημένη Λητώ γέννησε την Άρτεμη και τον Απόλλωνα μετά από ταλαιπωρία εννέα ημερών. Μόλις γεννήθηκε ο Απόλλων ο τόπος γέμισε λουλούδια και φως, η φύση ξύπνησε και η Λητώ φρόντισε να γίνει το νησί πλούσιο και σεβαστό απ’ όλον τον κόσμο, όπως ακριβώς είχε υποσχεθεί. Έτσι, η μικρή, άνυδρη και άγονη Δήλος απέκτησε την αίγλη που την συνόδευσε για πολλές χιλιετίες.Η Δήλος έχει έκταση μόνο 3.43 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Έχει έναν μόνο ορεινό όγκο που ονομάζεται Κύνθος και είναι λίγο ψηλότερος από 100 μέτρα. Έχει επίσης ένα μόνο ποτάμι τον Ινωπό με μήκος μόλις 1200 μέτρα. Οι αρχαίοι έλεγαν ότι πλημμύριζε πάντα την ίδια χρονιά που πλημμύριζε και ο Νείλος, σαν να συνδεόταν με αυτόν με κάποια μυστηριώδη υποθαλάσσια ρεύματα.

Ιστορία

Δρύοπες, Μινωίτες και Κάρες κατοικούσαν στο νησί από τους προϊστορικούς χρόνους.

Την εποχή του Τρωικού Πολέμου, βασιλιάς της Δήλου ήταν ο Άνιος ή Ανίων. Οι γιοι του ήταν ο Μύκονος, ο Άνδρος και ο Θάσος, που σημαίνει πως τα νησιά που φέρουν αυτά τα ονόματα είχαν στενές σχέσεις με τη Δήλο από τότε. Ο Άνιος είχε και τρεις κόρες που ονομάζονταν Σιτώ, Οινώ και Ελαΐς, τις οποίες πήραν μαζί τους οι Αχαιοί πλέοντας προς την Τροία, για να έχουν εξασφαλισμένη τη διατροφή τους κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Αν δεν μας άρεσαν τόσο πολύ οι μύθοι, θα μπορούσαμε να πούμε πως οι Αχαιοί απλώς φόρτωσαν τα πλοία τους με άφθονες προμήθειες από την Δήλο. Και αν έγινε έτσι, τότε η Δήλος ήταν από τότε ένα πλούσιο εμπορικό κέντρο. Αλλά μας αρέσουν οι μύθοι και φανταζόμαστε τις τρεις Δήλιες πριγκίπισσες στην Τροία να εκπαιδεύουν τους στρατιώτες στην παραγωγή τροφής από τον σίτο, την ελιά και το αμπέλι.\\Την ίδια εποχή, έκανε στάση στη Δήλο και ο Θησέας καθώς επέστρεφε από την Κρήτη. Αφού θυσίασε στον Απόλλωνα ευχαριστώντας για τη σωτηρία του από τον Λαβύρινθο και τον τρομακτικό Μινώταυρο, χόρεψε γύρω από τον βωμό μαζί με τους νέους και τις νέες που είχε διασώσει, έναν εντυπωσιακό, έντονο χορό τον Γέρανο. Από αυτό το περιστατικό προέκυψε η αρχαία παροιμία «Δήλου κακός βωμός», για κάποιον που χόρευε ή περιφερόταν κάνοντας παρόμοιες κινήσεις.

Από τον 8ο αιώνα π.Κ.Χ και μετά, η Δήλος είναι το συνεδριακό κέντρο των Ιωνικών πόλεων. Συγκεντρώνονταν εκεί οι Ίωνες των νησιών και των ακτών της Μ. Ασίας, συζητούσαν τα θέματα που τους απασχολούσαν κι έπαιρναν μέρος στους μουσικούς και γυμναστικούς αγώνες που οργανώνονταν προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Αργότερα το συνέδριο μεταφέρθηκε στην Έφεσο.

Όταν κυριαρχούσαν οι Αθηναίοι

Τον 6ο αι. π.Κ.Χ, ο τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος αποκτά τον έλεγχο του νησιού και προβαίνει σε μία πρωτοφανή ενέργεια. Διατάζει να εκκενωθούν οι τάφοι και να μεταφερθούν τα οστά στο απέναντι νησάκι, την Ρήνεια. Ο τρόπος ταφής και τα κτερίσματα που βρήκαν στους τάφους αυτούς αποδεικνύει πως οι πρόγονοι των Δηλίων ήταν Κάρες.

Η Δήλος έμεινε αλώβητη από τις περσικές επιθέσεις λόγω της ιερότητάς της. Μετά την εκδίωξη των Περσών, έγινε το κέντρο της Αθηναϊκής Συμμαχίας και το επίσημο θησαυροφυλάκιό της (μέχρι το 454 π.Κ.Χ. που ο Περικλής μεταφέρει το ταμείο της Συμμαχίας στην Ακρόπολη των Αθηνών).

Στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου, αναζητώντας ανακούφιση από την καταστροφή που προκάλεσε ο λοιμός, οι Αθηναίοι αποφασίζουν να πραγματοποιήσουν και πάλι καθαρμό στο ιερό νησί. Για άλλη μία φορά αδειάζουν οι τάφοι και οι νεκροί μεταφέρονται στην Ρήνεια (που παλαιότερα ονομαζόταν Αρτεμήτις και Κελαδούσα). Από τότε δεν επιτρεπόταν ούτε να γεννηθεί ούτε να πεθάνει κάποιος στο ιερό νησί, κι έτσι οι ετοιμόγεννες και οι ετοιμοθάνατοι μεταφέρονταν στην Ρήνεια. Ως αποτέλεσμα ο πληθυσμός της Ρήνειας αυξήθηκε και η περιοχή αναπτύχθηκε εντυπωσιακά. Οι γείτονες Μυκονιάτες εξέτρεφαν εκεί ίππους, βοοειδή και αιγοπρόβατα, ενώ πολλοί ήρθαν από διάφορες περιοχές για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε όσους επρόκειτο να γεννηθούν και σε εκείνους που ανέμεναν υπομονετικά τον θάνατο.

Επιπλέον, οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Δήλιους από τον τόπο τους, επειδή είχαν τελέσει ιερουργίες ενώ ήταν ακάθαρτοι. Εκείνοι κατέφυγαν στο Αδραμύτιο, απ’ όπου εκδιώχθηκαν λίγο αργότερα από τον Τισαφέρνη. Το Μαντείο των Δελφών δίνει χρησμό στους Αθηναίους πως πρέπει να επαναφέρουν τους Δηλίους στον τόπο τους. Οι Αθηναίοι τους κάλεσαν πίσω και τότε περίπου καθιερώθηκαν τα Δήλια, η γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα που γινόταν κάθε πέντε χρόνια.

Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή

Μετά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου η Δήλος ωφελήθηκε πολύ από την ενοποίηση Ανατολής – Δύσης και την ανάπτυξη της οικονομίας. Η Δήλος είναι πλέον μία ανεξάρτητη πολιτεία.

Πολλά κτίσματα και έργα τέχνης που διασώζονται ως σήμερα ανήκουν σε αυτή την περίοδο. Οι πόλεις συναγωνίζονταν μεταξύ τους ποια θα αφιερώσει το πιο ακριβό, το πιο περίτεχνο δώρο στον ιερό τόπο

Σε όλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Δήλος γνώρισε άλλη μία περίοδο μεγάλης οικονομικής άνθησης. Μετά την καταστροφή της Κορίνθου, οι έμποροι της πόλης ήρθαν στην Δήλο, η οποία ήταν απαλλαγμένη από τέλη και φόρους και έκαναν χρυσές δουλειές. Όλα τα πλοία που έπλεαν από την Ιταλία και την Ελλάδα προς την Ασία έκαναν στάση στο κέντρο των Κυκλάδων. Οι θρησκευτικές γιορτές επίσης ήταν μία αέναη πηγή πλούτου. Την χλιδή που απολάμβαναν τότε οι κάτοικοι του νησιού μπορούμε σήμερα να φανταστούμε από τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά των κατοικιών που έχουν σωθεί σε άριστη κατάσταση. Εκτός από τα θαλασσινά μοτίβα, συνηθίζονται διονυσιακά θέματα που αποκαλύπτουν την χαρμόσυνη διάθεση των κατοίκων.

Αυτή την εποχή συγκατοικούν εδώ όλες οι θεότητες, χωρίς προβλήματα. Ο Σέραπις, η Ίσις, ο Διόνυσος, μαζί με τους οικοδεσπότες Απόλλωνα, Άρτεμη και Λητώ και πολλούς άλλους.

Παρά τον πλούτο και τον μεγάλο του πληθυσμό (30.000 περίπου κατά τη ρωμαϊκή περίοδο), η Δήλος ήταν ένα νησί ατείχιστο, χωρίς στρατό. Εύκολα λοιπόν το κατέλαβε ο βασιλιάς του Πόντου, Μιθριδάτης. Ο αρχιστράτηγός του, Μηνοφάνης, κατέσφαξε τους κατοίκους και τους επισκέπτες της Δήλου το 88. π.Κ.Χ και αιχμαλώτισε τα γυναικόπαιδα. Οι θησαυροί του νησιού λεηλατήθηκαν. Σύμφωνα με μία παράδοση, ένας από τους στρατιώτες του έριξε το άγαλμα του Απόλλωνα στη θάλασσα κι εκείνο ξεβράστηκε στις ακτές της Βοιωτίας. Το μέρος εκείνο ονομάστηκε Επιδήλιο και οι Βοιωτοί Επιδήλιοι. Φαντάζομαι πως πρόκειται για το σημερινό Δήλεσι.

Το τέλος

Το 69 π.Κ.Χ. ο Μιθριδάτης επιχειρεί μία νέα λεηλασία και στέλνει τον συνεργάτη του, τον πειρατή Αθηνόδωρο. Η καταστροφή που υπέστη το νησί ήταν ανεπανόρθωτη. Στα τέλη του 2ου αι. Κ.Χ. στο νησί έχει απομείνει μόνο ένας μικρός οικισμός. Ο Χριστιανός Τερτυλλιανός, δεν μπορεί να κρύψει την χαρά του για το κατάντημα του ιερού νησιού: «Και η Σάμος άμμος, και η Δήλος άδηλος», γράφει με ικανοποίηση. Η Δήλος εγκαταλείφθηκε εντελώς τον 6ο αι. Κ.Χ. και παρέμεινε καταφύγιο των πειρατών για πολλούς αιώνες.

Σε μία περιγραφή του 1854 διαβάζουμε: «είναι δε όλως εγκαταλελειμμένη, ακατοίκητος και ληστών και πειρατών καταγώγιον … εκ δε των ζώων και πτηνών εισί δασύποδες και όρτυγες και σκολόπακες πολλοί, και έχιδναι και κροκόδειλοι χερσαίοι. Σώζεται δε εισέτι πλήθος άμετρον συντριμμάτων και λειψάνων των αρχαίων περίφημων και λαμπροτάτων εκείνων οικοδομών της Δήλου άπερ κατακαλύπτοντα πολλάς των αρίστων γαιών της νήσου, καθιστώσιν αυτάς ανεπιδέκτους καλλιεργείας. Και επιγραφαί δε πολλαί σώζωνται και κυρίως επί του βάθρου του αγάλματος του Απόλλωνος».*

Τον 19ο αιώνα η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ξεκινά τις ανασκαφές και η Δήλος αποκαλύπτει σιγά – σιγά τις ομορφιές της. Σήμερα, ολόκληρο το νησί είναι ένας αρχαιολογικός χώρος χαρακτηρισμένος ως Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά υπό την προστασία της UNESCO

Είναι από τα πράγματα που πρέπει να οπωσδήποτε να δείτε. Μπορείτε να τον επισκεφτείτε εύκολα με καραβάκι από τη Μύκονο ή τη Νάξο, αλλά δεν μπορείτε να διανυκτερεύσετε εκεί.

Ο Απόλλων αγαπά την ησυχία.

Αρχαίες πηγές:

Στράβων «Γεωγραφικά», Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις», Ηρόδοτος «Ιστορίαι» Β΄, Διόδωρος Σικελιώτης «Ιστορική Βιβλιοθήκη»», Βιργίλιος «Αινειάς», Οβίδιος «Μεταμορφώσεις»
*Απόσπασμα από «Τα Ελληνικά» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, τόμος Γ΄ 1854

 GRethexis