Γράφει ο Αθανάσιος Δέμος
Πολλοί
σύγχρονοι μελετητές της «Οδύσσειας» και της «Ιλιάδας», πιστεύουν ότι ο
Όμηρος, που έγραψε τα δύο μεγάλα έπη, πραγματικά αριστουργήματα της
επικής ποίησης, πρέπει να υπήρξε γιατρός. Το συμπέρασμα αυτό το βγάζουν,
επειδή μέσα στα κείμανα αυτά αναφέρονται περίπου εκατόν πενήντα φορές
ανατομικοί όροι και περιγράφεται με σοφή λεπτομέρεια το ανθρώπινο σώμα.
Εκτός όλων αυτών, ο Όμηρος μιλάει για εσωτερικές αιμορραγίες, που φέρουν «κελαινόν θάνατον» (μαύρον),
για εσωτερικά τραύματα, χειρουργικές επεμβάσεις και για ένα σωρό άλλα
ενδιαφέροντα πράγματα, που μόνον ένας γιατρός θα μπορούσε να τα
γνωρίζει.
Η περίθαλψη των τραυματιών στον
πόλεμο, γινόταν όπως και σήμερα περίπου: Τους ελαφρά πληγωμένους τους
έδιναν τις πρώτες βοήθειες στο πεδίο της μάχης. Τους βαριά, όμως,
τραυματισμένους τους μετέφεραν πάνω σε φορεία, στις«κλισίες» που
ήταν ένα είδος μόνιμων χειρουργείων. Εκεί διάσημοι γιατροί, όπως ο
Μαχάων και ο Ποδαλείριος, αφού καθάριζαν τις πληγές τους με δροσερό νερό
και με ειδικές αλοιφές από διάφορα βότανα, έκαναν τη χειρουργική τους
επέμβαση.
Μια τέτοια επέμβαση μας
περιγράφει ο Όμηρος στην Ραψωδία Δ’ της Ιλιάδας: Ο Μενέλαος
τραυματισμένος από το βέλος του περίφημου τοξότη Πανδάρου, δέχεται τις
χειρουργικές περιποιήσεις του Μαχάονος, του γιου του Ασκληπιού, του
κορυφαίου των γιατρών. Ο Μαχάων βγάζει από τον σφιγμένο ζωστήρα το βέλος
και αφαιρεί τη ζώνη του θώρακα και την περικεφαλαία του ήρωα. Αφού
εξετάζει την πληγή, που άνοιξε το πικρό βέλος, βυζαίνει το αίμα και την
αλείφει ύστερα με καταπραϋντικά γιατρικά, που είχε δώσει κάποτε στον
πατέρα του ο άλλος μυθικός γιατρός, ο Χείρων.
Τα Ασκληπιεία, που ονομάστηκαν
έτσι προς τιμήν του θεού της Ιατρικής Ασκληπιού, ήταν κάτι μεταξύ
νοσοκομείου και ξενοδοχείου. Μαζί με τους ασθενείς εφιλοξενούντο και οι
οικείοι τους. Εκεί έκαναν σπουδαίες εγχειρήσεις. Έβαζαν βότανα
αντισηπτικά επάνω στις πληγές και σταματούσαν τις αιμορραγίες με πολλούς
τρόπους. Όλες οι ειδικότητες αντιπροσωπεύονταν εκεί. Παθολόγοι,
οφθαλμίατροι, οδοντίατροι, χειρουργοί, κλπ.
Στα Ασκληπιεία η ιατρική βγήκε
από τα μάγια και τα ξόρκια και έγινε επιστήμη. Το σπουδαιότερο
Ασκληπιείο ήταν στην Επίδαυρο. Εκεί έγιναν τα πρώτα ιατρικά συνέδρια,
καθώς μαζεύονταν εκεί διάφοροι γιατροί από όλο τον γνωστό τότε κόσμο και
συζητούσαν.
Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι
κάποιος Θηβαίος που θεραπεύτηκε στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, σε ένδειξη
ευγνωμοσύνης προς τον θεό Ασκληπιό ίδρυσε το Ασκληπιείο της Περγάμου
στην Ιωνία μεταφέροντας και εκεί τη λατρεία του Ασκληπιού. Στο
Ασκληπιείο της Περγάμου έχουμε και κάτι το πρωτότυπο: Στην είσοδο υπήρχε
η επιγραφή: «Εν ονόματι των θεών απαγορεύεται η είσοδος του θανάτου»!..
Αυτό εσήμανε: Αν κάποιος από τους
νοσηλευομένους παρουσίαζε συμπτώματα που οδηγούσαν στον θάνατο τον
έδιωχναν για να μη πεθάνει εκεί. Αν κάποιος από τους προσερχομένους
παρουσίαζε κάτι ανάλογο δεν τον δέχονταν. Έτσι, δεν επιτρέπονταν η
είσοδος του θανάτου!
Ο Ασκληπιός ήταν γιος του
Απόλλωνα και της Κορωνίδας. Κόρες του Ασκληπιού ήταν η Υγεία και η
Πανάκεια. Γι’ αυτό ο όρκος του Ιπποκράτους αρχίζει: «Ορκίζομαι
στο θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στο θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην
Πανάκεια και επικαλούμενος την μαρτυρία όλων των θεών ότι θα εκτελέσω
κατά τη δύναμη και την κρίση μου τον όρκον αυτόν και τη συμφωνία αυτή
κλπ., κλπ.».
Ο διάσημος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός (2ος αιώνας π.Χ.) κατάγονταν από την Πέργαμο.
Όσον αφορά στην χειρουργική φαίνεται καθαρά πως οι χειρουργοί χρησιμοποιούσαν «μαχαίρι και σίδερο», αλλά
και βότανα και αιμοστατικά, πραϋντικά. Συγχρόνως, έκαναν ειδικές
παρακλήσεις στους θεούς, προτού αρχίσουν να χειρουργούν κάποιον. Τα
εργαλεία τους ήταν πρωτόγονα. Πολλά, όμως, από αυτά έμοιαζαν με τα
σημερινά.
Η επιστήμη της ιατρικής αρχίζει
με την εμφάνιση του πατέρα της ανατομικής και γενικότερα της Ιατρικής
του Ιπποκράτους από την Κω (460 – 357 π.Χ.). Γι’ αυτό και ο όρκος της
ιατρικής λέγεται «Όρκος του Ιπποκράτους». Άφησε δέκα χειρουργικές πραγματείες.
Η επιστημονική δεξιότητα του Ιπποκράτους στο να «ανατάση» τα στραμπουλήματα, κίνησε τον θαυμασμό. Αυτός εφεύρε την «άμβην»,
αρχαίο χειρουργικό μηχάνημα, που έφερνε στη θέση της την άρθρωση του
ώμου μετά από εξάρθρωμα. Ο Ιπποκράτης, πολύτιμος οδηγός και σύμβουλος
των γιατρών χειρουργών, δεν παραλείπει να τους δώσει οδηγίες και για την
χρήση του τρυπάνου, του γνωστού χειρουργικού εργαλείου για τις
εγχειρίσεις του κρανίου. Αξιοσημείωτο είναι ότι συμβούλευε τους γιατρούς
να μην ανακατεύονται σε όλες τις εγχειρίσεις και να ειδικεύεται ο
καθένας τους μονάχα σε ένα είδος…
Στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν
πολλές και φημισμένες ιατρικές σχολές. Εκεί, εκτός όλων των άλλων,
μάθαιναν πώς να χειρουργούν, αφού οι μαθητές περνούσαν προηγουμένως από
τις άλλες σχολές, την παθολογία και την φαρμακευτική (σήμερα λέμε
φαρμακολογία).
Τέτοιες σχολές υπήρχαν στη Ρόδο,
στην Κυρήνη, στον Κρότωνα, στη Σικελία, στην Κνίδο, στην Κω
(Ιπποκράτης), στην Αλεξάνδρεια, στη Σμύρνη, στην Πέργαμο (Γαληνός), στην
Μίλητο και αλλού.
Από τα παραπάνω εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί οι περισσότεροι ιατρικοί επιστημονικοί όροι είναι ελληνικοί…
Για να σπουδάσει κανείς γιατρός
στην αρχαιότητα, δεν χρειάζονταν χρήματα. Αντίθετα, το κράτος του έδινε
όλα τα μέσα για να αποκτήσει την εμπειρία της επιστήμης, που διάλεξε.
Όταν τελείωνε τις σπουδές του, μπορούσε να δέχεται τους ασθενείς στο
σπίτι του ή να τους επισκέπτεται αυτός. Από τους φτωχούς δεν πληρώνονταν
ποτέ. Έβγαζε, όμως, από τους πλούσιους όλα τα σπασμένα, γιατί η κάθε
του επίσκεψη πληρωνόταν με χρυσάφι…
Η χειρουργική προόδευσε πολύ μετά
τον 4ο αιώνα. Ο Γαληνός, ο Ορειβάσιος, ο Αέτιος, ο Άντυλος, ήταν
φημισμένοι για τα γιατροχειρουργικά συγγράμματά τους.
Ο Αγάθαρχος υπήρξε ο πρώτος
χειρουργός, που εγκαταστάθηκε στη Ρώμη το 219 π.Χ. Στην αρχή, δεν έτυχε
καλής υποδοχής. Οι συνάδελφοί του συνηθισμένοι μέχρι τότε σε
τσαρλατανισμούς, έβλεπαν τον Αγάθαρχο με μισό μάτι. Τον κατηγόρησαν ως
ψεύτη και απατεώνα και παραλίγο να τον λυντσάρουν μια μέρα, που έκανε
επέμβαση σε ένα κοριτσάκι και του «άνοιξε την κοιλιά», όπως έλεγαν. Το κοριτσάκι, όμως, σώθηκε και από τη στιγμή εκείνη, η φήμη του αποκαταστάθηκε.
Ο Ασκληπιάδης πάλι ήταν ο πρώτος που πρότεινε την «βρογχοτομία» κατά τον Α’ π.Χ. αιώνα.
Ο Αμμώνιος ο Αλεξανδρεύς, πάλι, ονομάστηκε «λιθοτόμος», επειδή πρώτος επραγματοποίησε λιθοτριψία, δηλαδή, σπάσιμο λίθου στην ουροδόχο κύστη.
Υπάρχουν και άλλες χειρουργικές
επεμβάσεις από διάφορους γιατρούς, που έκαναν αληθινά θαύματα με τα
ελάχιστα μέσα που είχαν στη διάθεσή τους. Παρόλα αυτά, όπως δείχνουν τα
πράγματα, η θνησιμότητα από εγχειρίσεις ήταν ελάχιστη…
Στην Επίδαυρο, βρέθηκε ένας κατάλογος με εβδομήντα εγχειρισθέντες. Από αυτούς, πέθαναν μόνον οι έντεκα. Όλοι οι άλλοι έζησαν!..
Άλλο ένα θαύμα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Επιτυχείς εγχειρίσεις δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν.
